Την Πρωτομαγιά έχουμε μια διάθεση Πρωτοχρονιάς. Στεφάνια κυκλικά την Πρωτομαγιά, στεφάνια κυκλικά την Πρωτοχρονιά. Κύκλοι της φύσης, αναγέννηση και συνέχεια. Έντονη διάθεση ανακαίνισης, φρεσκάδας και προσμονής για κάτι καλύτερο.
Η αίσθηση αυτή που έχουμε δεν είναι τυχαία. Είναι μέσα μας από τα πολύυυυ παλιά χρόνια. Από τότε που ο αρχαίος άνθρωπος και οι πρώτοι πολιτισμοί, λειτουργούσαν εντελώς αυθόρμητα, σύμφωνα με τη φύση και σύμφωνα με τον κύκλο των εποχών. Γι’ αυτούς η Πρωτοχρονιά ήταν την άνοιξη. Όταν η φύση αναγεννάται και όλα ανθίζουν. Όταν δηλαδή εντόπιζαν τη γονιμότητα και τις νέες γεννήσεις αλλά, το πιο σημαντικό, τη γέννηση του φωτός, τον ερχομό του ήλιου και το τέλος του χειμώνα και των βροχών. Βέβαια αυτή την Πρωτοχρονιά την τοποθετούσαν κάπου στον Μάρτιο αν μπορούμε να υπολογίσουμε σωστά.
Στους αρχαίους Βαβυλώνιους έχουμε καταγραφή του φεστιβάλ της Πρωτοχρονιάς (Akitu), περίπου 4000 χρόνια πριν! Αυτοί ήταν πολύ ακριβείς γιατί ήταν και οι πρώτοι αστρονόμοι. Έτσι, την τοποθετούσαν την εαρινή ισημερία. Και οι Αιγύπτιοι το ίδιο.
Στον δυτικό κόσμο, το ρωμαϊκό ημερολόγιο επίσης τοποθετούσε την Πρωτοχρονιά την άνοιξη, και συγκεκριμένα τον Μάρτιο.
Στον παγανιστικό δυτικό κόσμο η Πρωτομαγιά ήταν μέρα εορτασμών για τη γονιμότητας της φύσης, ενώ στα χρόνια του Μεσαίωνα ήταν συνδεδεμένη με τη μαγεία και τις μάγισσες. Γνωστή είναι η Βαλπουργία Νύχτα, η νύχτα των μαγισσών που γιορτάζεται στις 30 Απριλίου, και συμπίπτει με την ονομαστική εορτή της Αγίας Βαλπούργης που βοήθησε στον εκχριστιανισμό των γερμανικών φύλων. Στις μέρες μας, οι παραδοσιακές λαϊκές εκδηλώσεις με τα στεφάνια, τις νεράιδες και τις μάγισσες, συνοδεύουν τις θρησκευτικές.
Σύμφωνα με τους θρύλους, τη νύχτα της Πρωτομαγιάς το πέπλο μεταξύ των κόσμων είναι λεπτό και διαπερατό, και οι άνθρωποι μπορούν να δουν νεράιδες και ψυχές.
Την Πρωτομαγιά (Beltane) στην Ευρώπη οι εορτασμοί μοιάζουν πολύ με εκείνους του Halloween (Samhain). Σε κάποια μέρη μεταμφιέζονται και ανάβουν μεγάλες φωτιές (bonfires). Μεταμφιέζονται για να μην τους γνωρίζουν τα πονηρά όντα που έρχονται στον κόσμο μας, και ανάβουν φωτιές για να βλέπουν και να μην χάνουν τον δρόμο τους τα αγαθά.
Αγγλικό τραγούδι της Πρωτομαγιάς “Hal An Tow”: To welcome in the May-o Summer is a comin’ in, And Winter’s gone away-o Invite us to the Fair-o We’ve come to their merry wood To see the faeries there-o
Η Ευλαμπία Τσιρέλη μιλάει στην parallaximag για αυτόν τον ξεχωριστό ήρωα αλλά και την περιπέτεια της συγγραφής ενός βιβλίου για μικρά και μεγάλα παιδιά!
Πώς γεννήθηκε ο Εδουάρδος; Υπήρξε κάποιο γεγονός που οδήγησε στη γέννησή του;
Από μικρή με συνάρπαζαν οι σπηλιές, τα βουνά και τα δάση. Το βιβλίο έχει σαφέστατα στοιχεία των βιωμάτων μου στο βουνό και στα δάση όπου πέρασα όλα τα καλοκαίρια της παιδικής μου ηλικίας. Οι αναμνήσεις μου από εκείνα τα χρόνια είναι πάρα πολύ έντονες και ζωντανές. Εκεί, ο πατέρας μου με έμαθε να αναγνωρίζω, να σέβομαι και να αγαπώ όλα τα ζώα ‒από τα έντομα, τα φίδια, τις νυχτερίδες, μέχρι τους λύκους‒ να αφουγκράζομαι το δάσος και να απολαμβάνω τη φυσική μαγεία του. Η κατασκήνωση, οι εξερευνήσεις, οι ιστορίες γύρω από τη φωτιά, τα παιχνίδια, οι κατασκευές με υλικά του δάσους, η αναγνώριση των ιχνών των ζώων, είναι όλα βιώματά μου που ο αναγνώστης θα βρει στο βιβλίο. Η επαφή του παιδιού με τη φύση θεωρώ πως είναι καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξή του και ήθελα να περάσω κάτι τέτοιο στο βιβλίο για τα παιδιά που θα το διαβάσουν.
Ποιος είναι ο σκοπός της ιστορίας ενός μικρού ποντικού που ανακαλύπτει την ταυτότητά του;
Ο ήρωας ενσαρκώνει τον ήρωα που βρίσκεται μέσα σε όλους μας. Ο Εδουάρδος είναι το παιδί χωρίς ηλικία που υπάρχει στις καρδιές μας. Η ιστορία του ταυτίζεται με τις δυσκολίες που όλοι αντιμετωπίζουμε προσπαθώντας να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας, και το ταξίδι του είναι το ταξίδι της ίδιας της ζωής. Όλοι μας, από μικρή ηλικία, προσπαθούμε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και να βρούμε τη θέση μας στον κόσμο. Πολλές φορές συνεχίζουμε ακόμα και στην ενήλικη ζωή μας. Φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι αυτό για ένα παιδί ‒ή, μάλλον, θυμηθείτε. Δεν υπάρχει πιο δύσκολο πράγμα αλλά και μεγαλύτερη περιπέτεια από τη γνώση και αποδοχή του εαυτού μας. Έτσι και ο Εδουάρδος, στην αρχή δεν πιστεύει στον εαυτό του και σε αυτό που μπορεί, μέχρι που οι συνθήκες τον αναγκάζουν να το κάνει…
Ο Εδουάρδος δέχεται bullying γιατί είναι εμφανώς διαφορετικός. Ποιο στοιχείο σε έλκει σε αυτές τις δύσκολες ιστορίες διαφορετικότητας;
Όλοι είμαστε διαφορετικοί για κάποιον/κάποιους γιατί όλοι είμαστε μοναδικοί. Ο καθένας μπορεί όμως να βρει τους «ομοίους» του, την παρέα του. Στην ιστορία θέλησα να δείξω πως το θέμα δεν είναι να μας συμπαθήσουν οι άλλοι ή να σταματήσουν να μας περιπαίζουν οι bullies αλλά εμείς πρώτοι να καταλάβουμε την αξία μας και να βρούμε την παρέα μας. Αυτούς που μας αγαπούν και μας δέχονται. Τους δικούς μας ανθρώπους. Ο Εδουάρδος το καταφέρνει αυτό και ανθίζει, ωριμάζει και δυναμώνει. Η διαφορετικότητα όμως δεν σταματάει εκεί, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, μιλώ για πολλά άλλα «διαφορετικά» πράγματα, όπως π.χ. οι διαφορετικές οικογένειες.
Η ιστορία του Εδουάρδου έχει επίσης ένα στοιχείο σκοτεινών ιστοριών, ιστοριών φαντασίας. Πώς οδηγήθηκες σε αυτή την επιλογή; Σε δυσκόλεψε το χτίσιμο μιας τέτοιας ατμόσφαιρας με δεδομένο ότι το βιβλίο απευθύνεται κυρίως σε παιδιά;
Το στοιχείο της σκοτεινής φαντασίας και της φαντασίας γενικά είναι το λογοτεχνικό είδος που αγαπώ. Μου αρέσει πολύ επίσης η γοτθική λογοτεχνία και αισθητική, οπότε κάτι ανάλογο ήθελα να γράψω και στο παιδικό. Νομίζω ότι η δοσολογία σκοταδιού και φωτός είναι σωστή, τόσο όσο χρειάζεται ώστε να αναπτύξουν τα παιδιά τη φαντασία τους και την ικανότητά τους να βλέπουν βαθύτερα στις ιστορίες. Οι ηλικίες στις οποίες απευθύνομαι είναι το ιδανικό κοινό για τέτοιου είδους περιπέτειες. Τα παιδιά γνωρίζουν πολύ καλά το σκοτάδι, εξάλλου δεν είναι τυχαίο πως όλα περνούν μια φάση που το φοβούνται αρκετά. Είναι όμως απαραίτητο να περάσουν από αυτό το «στάδιο». Της «αναμέτρησης» με το σκοτάδι. Ήθελα να δείξω πώς μπορούμε να αγκαλιάσουμε και να ξορκίσουμε το σκοτάδι μας, και ποιος ξέρει τι συναρπαστικό μπορεί να ανακαλύψουμε. Εξού και η Μεγάλη Σπηλιά για τον Εδουάρδο.
Πες μας λίγα λόγια για τη συνεργασία σου με την εικονογράφο. Πώς επιλέξατε να δώσετε έμφαση στο κείμενο και να παρουσιάσετε μια σειρά από εξαιρετικά «μολυβένια» σκίτσα;
Η Τριανταφυλλιά Βάσσου είναι χαρισματική και σαν καλλιτέχνις αλλά και σαν άνθρωπος. Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που τη βρήκα. Είναι εξαιρετική σε όλες τις δουλειές της, οπότε όταν επικοινώνησα μαζί της γνώριζα ήδη ότι μπορεί να σχεδιάσει κυριολεκτικά τα πάντα. Στο πρώτο μας τηλεφώνημα, και ενώ της περιέγραφα τον κεντρικό ήρωα, θυμάμαι ότι παράλληλα εκείνη τον σχεδίαζε. Μόλις κλείσαμε το τηλέφωνο μου έστειλε την εικόνα. Σοκαρίστηκα με την ομοιότητα αυτού που είχα μέσα στο κεφάλι μου με αυτό που έβλεπα. Και αναφέρομαι σε ένα πολύ απαιτητικό σκίτσο, όπως θα ανακαλύψει ο αναγνώστης από τη μέση του βιβλίου και μετά (μην αποκαλύψουμε και το μυστικό). Από εκεί και πέρα, η επικοινωνία μας ήταν άψογη, υπήρχε απόλυτη σύμπνοια, αρκούσαν δύο τρεις λέξεις για να καταλάβουμε η μία την άλλη. Στη συνεργασία μας οι επεμβάσεις των έμπειρων ανθρώπων του Ίκαρου ήταν καθοριστικές και ήταν για εμάς όλο αυτό ένα μικρό σχολείο για το πώς στήνεται ολοκληρωμένα ένα βιβλίο με αγάπη και σεβασμό προς τους καλλιτέχνες αλλά και προς τους μικρούς αναγνώστες.
Ο Εδουάρδος ανοίγει τα φτερά του και ταξιδεύει πλέον στα βιβλιοπωλεία. Μια ευχή για το βιβλίο. Σκοπεύετε να κάνετε κάποια παρουσίαση στο κοινό προσεχώς;
Ναι, το ταξίδι στα βιβλιοπωλεία έχει ήδη αρχίσει και είναι πολύ όμορφο να βλέπω ότι ο Εδουάρδος υπάρχει σε όλα τα μεγάλα αλλά και όλα τα μικρά συνοικιακά βιβλιοπωλεία. Εύχομαι να είναι ένα από εκείνα τα βιβλία τα χιλιοδιαβασμένα, τα τσακισμένα, με τις αφιερώσεις «με αγάπη η μαμά», «με αγάπη η γιαγιά», «ο θείος», «ο παππούς», που οι αναγνώστες του θα μεγαλώσουν και θα κρατήσουν στις βιβλιοθήκες τους για τα δικά τους παιδιά. Αυτή είναι η ευχή και το όνειρό μου. Όσο για τις παρουσιάσεις, προς το παρόν έχουν προγραμματιστεί επισκέψεις σε σχολεία, αλλά και σε παιδικές λέσχες ανάγνωσης. Ίσως σύντομα να έχουμε νεότερα σχετικά με κάποια παρουσίαση ανοιχτή στο κοινό.
*Info: O Εδουάρδος και η μεγάλη σπηλιά της Ευλαμπίας Τσιρέλη κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Ίκαρος.
Κρατήστε θέσεις στο e-mail evlampia.tsireli@gmail.com ή συμπληρώνοντας τη φόρμα που θα βρείτε εδώhttps://bit.ly/3utp0UA.
Παρέχεται υλικό, βεβαίωση παρακολούθησης και δυνατότητα συμμετοχής σε ανθολογία ποίησης.
ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: Ευλαμπία Τσιρέλη
Ιδρύτρια του Εργαστηρίου Συγγραφής Imaginarium από το 2014 Εκπαιδευτικός μέσης εκπαίδευσης, Υπ.Διδάκτωρ Α.Π.Θ. Συγγραφέας των εκδόσεων Αρμός και Ίκαρος
Ο μπαμπάς έπρεπε να βρει τις καλύτερες καλαμιές. Μακριές και όχι πολύ γεμάτες, σχεδόν ξερές, ώστε να μην είναι βαριές. Όσο γινόταν πιο ίσιες, χωρίς ατέλειες. Ο χαρταετός έπρεπε να είναι οπωσδήποτε ο μεγαλύτερος και ο πιο δυνατός! Ήταν ζήτημα τιμής.
Η μαμά διάλεγε το ρυζόχαρτο για το κυρίως σώμα. Χρωματιστό, πανάλαφρο, μπόλικο, να έχουμε και για τις τρύπες μπαλώματα αν χρειαζόταν. Τα αδέρφια μου, τον σπάγκο, την κόλλα, τα εργαλεία.
Αφού ο μπαμπάς έφτιαχνε με τ’ αγόρια τον σκελετό -τρία καλάμια, μαστορικά σκαλισμένα, με εγκοπές, δεμένα με σπάγκο, να σχηματίζουν ένα τέλειο, γερό κι ακούνητο εξάγωνο-, κολλούσαν με τη μαμά το χαρτί.
Κι έπειτα, η στιγμή που περίμενα καρτερικά, η δουλειά που με αφορούσε: το πλέξιμο της ουράς! Η ουρά έπρεπε να είναι πάρα πολύ μακριά, γερή, όμορφη, αυτή που θα σήμαινε ότι, για μια ακόμη χρονιά, θα είμαστε γεροί και δυνατοί. Εκατοντάδες λωρίδες χρωματιστού χαρτιού στριμμένες και πλεγμένες στον σπάγκο. Πολλές φορές μάς έπαιρνε και μια εβδομάδα να την ολοκληρώσουμε, αναλόγως πόσο δουλεύαμε. Θυμάμαι ακόμα, έχω καθαρά στ’ αυτιά μου, τον θόρυβο που έκαναν οι λωρίδες χαρτιού όταν μετακινούσαμε την ουρά. Κάτι σαν συνεχές κύμα πάνω στα βότσαλα, ή φύσημα του αέρα μέσα από πυκνές φυλλωσιές. Πόσο παράξενο να θυμόμαστε τόσο καθαρά ήχους και μυρωδιές ύστερα από τριάντα περίπου χρόνια…
[Καθαρά Δευτέρα]
Ο μπαμπάς, πριν την αναχώρησή μας για το βουνό, έπρεπε να εξετάσει με σχολαστικότητα ιατροδικαστή τον χαρταετό μας. Κάποιο στραβό ένωμα, κάποιο λάθος δέσιμο, κάποιο σχίσιμο στο χαρτί, την τελειότητα της ουράς. Πόσο, θυμάμαι, αδημονούσα να δω την ουρά να υψώνεται και να λικνίζεται σαν ουρά δράκου στον ουρανό!
Μαζί με τ’ αγόρια, τρέχοντας, τον σήκωναν στον αέρα, και τότε! Και τότε ξεκινούσε η περιπέτεια! Ο αετός υψωνόταν εκπληκτικά γρήγορα αν βοηθούσε και ο καιρός, ξεπερνώντας με εντυπωσιακή ταχύτητα όλους τους υπόλοιπους. Πολλές φορές τον κρατούσαν και οι τρεις, ο πατέρας με τ’ αδέρφια μου, φορώντας γάντια για να μην καίγονται τα χέρια τους. Θυμάμαι την άγρια χαρά στα μάτια τους και το γαργαριστό γέλιο του μπαμπά μου όταν ήξερε ότι είναι και πάλι πρώτοι.
Ο χαρταετός χανόταν απ’ τα μάτια μας. Πετούσε τόσο ψηλά, που έδεναν και δεύτερο και τρίτο τόπι σπάγκου πολλές φορές. Ώσπου, βλέπαμε μόνο τον σπάγκο. Μια λεπτή χορδή να βυθίζεται στα ύψη. Ο χαρταετός γινόταν φάντασμα μα ξέραμε ότι ήταν εκεί, η δύναμή του αντιστέκόταν σε έξι δυνατά επίγεια χέρια.
Κι αφού χορταίναμε νίκη και άγρια χαρά, αφού κατέβαιναν όλοι οι χαρταετοί της περιοχής και οι φίλοι μαζεύονταν γύρω μας, ξέραμε ότι είχαμε κερδίσει. Όμως η νίκη ήταν ολονών. Όλοι μαζί, ξεκινούσαμε τον αγώνα να τον κατεβάσουμε. Τράβηγμα με τα γάντια και αγκομαχητό και ζόρι, και ενθαρρυντικές κραυγές. Ήθελε τεράστια δύναμη. Πολλές φορές ο ήλιος έδυε, κι ακόμα τραβούσαμε. Κατέβαινε σαν βασιλιάς από μακρινό ταξίδι. Ταλαίπωρος, κουρασμένος, δοξασμένος, κουβαλώντας λίγο ουρανό και για μας.
Άλλες φορές, δεν καταφέρναμε να τον κατεβάσουμε, ο σπάγκος κοβόταν κι ο χαρταετός διάλεγε τα ουράνια. Δεν τον αδικούσα.
Ο αετός οδηγούσε τα πνεύματα όλων στον ουρανό. Προέκταση των ψυχών, της έμφυτης λαχτάρας του ανθρώπου να πετάξει, μας ταξίδευε ψηλά. Μπορούσαμε ν’ αγγίξουμε κι εμείς τα σύννεφα, να φτάσουμε εκεί όπου η πραγματικότητα ενώνεται με τα όνειρα. Εκεί όπου δεν υπάρχει χρόνος. Εκεί όπου είμαστε όλοι μαζί, ξανά, χαρούμενοι. Ψηλά.
“Πώς γεννιούνται οι ήρωες. Δημιουργώντας τους ήρωες των ιστοριών μας”.
Απευθύνεται σε αρχάριους και προχωρημένους συγγραφείς, ώστε να δουλέψουν είτε σε νέες ιδέες είτε σε βιβλία σε εξέλιξη. Πλούσιο σε ασκήσεις δημιουργικής γραφής. Ελάτε να δημιουργήσουμε και να λύσουμε ουσιαστικά τα προβλήματα των ηρώων σας.
Συμπληρώστε τη φόρμα συμμετοχής για να κρατήσετε τη θέση σας.
Άνοιξη 2021. Είχαμε μόλις τελειώσει το μεσημεριανό και είχα βγάλει χαλβά σιμιγδαλένιο όταν χτύπησε το κουδούνι. Ο ταχυμεταφορέας μού παρέδωσε ένα βιβλίο. Δεν περίμενα κάτι συγκεκριμένο. “548 μέρες με άλλο όνομα” διάβασα γρήγορα στο εξώφυλλο. Δεν έδωσα σημασία στο όνομα. Άνοιξα τυχαία κάπου στη μέση και διάβασα έκπληκτη τον τίτλο του κεφαλαίου… “Πανηγυρίζαμε μ’ έναν χαλβά σιμιγδάλι”. Πάγωσα. “Κάποιος μου κάνει πλάκα”, σκέφτηκα. Μια υπέροχη σύμπτωση, που ήταν μόνο η αρχή της μεγάλης έκπληξης…
Τη Ροζίνα Ασσέρ-Πάρδο την πρωτογνώρισα μέσα από το ντοκιμαντέρ “Φιλιά εις τα παιδιά” του Βασίλη Λουλέ. Η γυναίκα που περιέγραφε τις 548 μέρες που έζησε ως κοριτσάκι, κρυμμένη σε ένα διαμέρισμα στην Τσιμισκή, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος. Η μαρτυρία της με είχε συγκλονίσει. Το 2020 έφυγε από τη ζωή.
Το 2021 ξεκίνησα μαθήματα σεφαραδίτικων με τον δάσκαλο Τζέκυ Μπενμαγιόρ. Ένας από τους συμμαθητές μου ήταν (και είναι) ο Βίκτωρ. Στα μαθήματα τους έλεγα για το ντοκιμαντέρ και πως πρόβαλα μερικά αποσπάσματα από αυτό στα παιδιά στο σχολείο για να μάθουν, να γνωρίσουν εκείνα τα παιδιά. Ο Βίκτωρ κάποια στιγμή μού ζήτησε τη διεύθυνσή μου για να μου στείλει κάτι. Μου έστειλε το βιβλίο της. Αυτό που τώρα κρατούσα στα χέρια μου και ανακάλυπτα ότι ήταν το ημερολόγιο που κρατούσε, ούσα παιδάκι 10 χρονών, κρυμμένη και φοβισμένη. Mόλις είχα συνειδητοποιήσει πως ο Βίκτωρ, ο συμμαθητής μου, ήταν ο γιος της Ροζίνας.
Το αγαπημένο μου απόσπασμα από το βιβλίο που δεν θα ξεχάσω ποτέ: “Ευτυχώς υπήρχε το παιχνίδι. Πώς συνεννοούμασταν για το παιχνίδι δεν ξέρω, ίσως μιλώντας χαμηλόφωνα γιατί ήμασταν στην ταράτσα. Δεν μας έβλεπε κανείς. Είχε ένα πεζουλάκι μόνο, στο οποίο ανεβαίναμε και το κάναμε καράβι και παίζαμε ότι αρμενίζαμε σε θάλασσες ελεύθερες από Γερμανούς. Ήταν το πιο ωραίο μας παιχνίδι. Αυτή η ταράτσα ήταν όλος μου ο κόσμος”.
Μπορεί αυτή η ιστορία που σας γράφω τώρα, για τη φοβερή αυτή σύμπτωση, να μοιάζει με διήγημα μυθοπλασίας, αλλά η ζωή πάντα μάς ξεπερνά. Εύχομαι η ζωή να ξεπερνά τη φαντασία μόνο στα ευχάριστα.
27η Ιανουαρίου-Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος
ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΣΕ εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων, σε γονείς, σε φοιτητές παιδαγωγικής, σε ηθοποιούς και αφηγητές, σε συντονιστές λεσχών ανάγνωσης παιδικού βιβλίου, σε επιμελητές παραμυθιών, σε εικονογράφους, σε ασκούμενους συγγραφείς, σε συγγραφείς που έχουν εκδώσει, και σε όποιον πειραματίζεται με τη φαντασία, αγαπά την παιδική λογοτεχνία και δεν ξέχασε ποτέ το παιδί μέσα του!
(δεν απαιτούνται ιδιαίτερες συγγραφικές ικανότητες, μόνο όρεξη για μάθηση και περιπέτεια)
Για το ακριβές πρόγραμμα, είναι απαραίτητη η συμπλήρωση της φόρμας “δήλωση συμμετοχής” παρακάτω.
Οι ενδιαφερόμενοι θα ενημερωθούν με προσωπικό e-mail για τις μέρες, ώρες, το πρόγραμμα και το κόστος του σεμιναρίου.
Ορισμένες από τις θεματικές που θα αναλυθούν είναι οι εξής: Η “Γέννηση-Εξέλιξη-Λειτουργία του Παραμυθιού”, “Οι βασικοί νόμοι του παραμυθιού”, “Το παιδί μέσα μου”, “Παραδοσιακό και σύγχρονο παραμύθι”, “Οι ευθύνες του σύγχρονου παραμυθά”, “Μύθοι και Λαϊκή Παράδοση”, “Διασκευή και αναδιήγηση”.
Παρέχεται βεβαίωση συμμετοχής.
Η Ευλαμπία Τσιρέλη είναι συγγραφέας, εκπαιδευτικός θεολόγος και δασκάλα συγγραφής. Διδάσκει δημιουργική γραφή και συγγραφή (πεζογραφία, ποίηση και επιμέλεια κειμένου) τα τελευταία 8 χρόνια στο εργαστήρι της, το Εργαστήρι Συγγραφής Imaginarium. Πραγματοποιεί ομιλίες, σεμινάρια και εργαστήρια σχετικά με τον μύθο, τη λαϊκή παράδοση, τη μυθοπλασία και το παραμύθι. (Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη, Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, TedXAuth, ComiCon, Δήμοι και Μουσεία) Εφαρμόζει τη δημιουργική γραφή ως εκπαιδευτικό εργαλείο σε σχέδια διδασκαλίας, έχει συνεργαστεί με την Action Art και την Ελληνική Βιβλική Εταιρία, μεταφράζει και επιμελείται βιβλία. Σήμερα είναι συνεργάτιδα του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών στα εκπαιδευτικά προγράμματα. Πραγματοποιεί επιμορφώσεις εκπαιδευτικών και είναι μέλος της ομάδας μεντόρων στο Παιδαγωγικό Εργαστήρι της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., στην Πρακτική Άσκηση των φοιτητών. Αυτή την περίοδο περιμένει την έκδοση του νέου της βιβλίου, μια περιπέτεια για παιδιά, από τις εκδόσεις Ίκαρος.
Ο Τζων Ρόλαντ Ρούελ Τόλκιν ήταν εξέχων και διαπρεπής Άγγλος φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής και ακαδημαϊκός. Είναι περισσότερο γνωστός για το έργο του Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών και όλη τη μυθολογία της Μέσης Γης. Είναι γνωστός ως ο «Πατέρας» της μοντέρνας φανταστικής λογοτεχνίας.
Στο παρόν άρθρο θα πληροφορηθείτε για μια πτυχή του έργου του πολύ σημαντική, που αναφέρεται στην αγάπη του για τα δέντρα, τι σήμαιναν γι’ αυτόν, και πώς η ιστορία του μίλησε για τη μεγαλύτερη πανανθρώπινη αποστολή: τη διαφύλαξη του Φωτός και τη μάχη κατά του Σκότους.
Ο Καθηγητής, τα βιβλία, και η λογοτεχνία του Φανταστικού
Γεννήθηκε στο Μπλουμφοντέιν της Νότιας Αφρικής στις 3 Ιανουαρίου 1892. Την πρώτη παιδική του ηλικία την πέρασε ευτυχισμένα στις εξοχές του Γουόργικσάιρ. Ζώντας μια πολυτάραχη ζωή ανάμεσα σε σπουδές και στον πόλεμο, κατάφερε να γίνει ένας αξιόλογος καθηγητής γλωσσολόγος της Αγγλο-σαξωνικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Μια μέρα, ο καθηγητής, διορθώνοντας διαγωνίσματα, και χωρίς να το συνειδητοποιήσει, έγραψε σε μια λευκή κόλλα: “Σε μια τρύπα στο χώμα, ζούσε ένα Χόμπιτ”. Θέλοντας να εξηγήσει στον εαυτό του τι είναι ένα Χόμπιτ, άρχισε να γράφει μια ιστορία, που έμελλε να γίνει άμεσα κλασική.
Ο καθηγητής μας, όπως και άλλοι μεγάλοι λογοτέχνες του Φανταστικού, περιλαμβάνει αρχετυπικά μοτίβα της μυθολογίας, όπως ο ήρωας-μεσσίας, ο σοφός, η φωτιά, το φως και το σκοτάδι, το νερό, το δέντρο κ.ά., που εντέχνως χρησιμοποιεί, προσδίδοντας στο κείμενό του την ισχύ της διαχρονικότητας και πανανθρωπινότητας.
Η φαντασία για τον Τόλκιν δεν αποτελεί τρόπο απόδρασης από την πραγματικότητα, αλλά μια εμβάθυνση στο νόημα αυτής. Η δύναμη της φαντασίας είναι ένας τρόπος επικοινωνίας με έναν πρότερο, πρωτόγονο και άμεσο τρόπο, με τα υπόλοιπα ζωντανά πλάσματα. Ένας τρόπος ανάκτησης της γνώσης του εαυτού μας και του κόσμου γύρω μας.
Ευλαμπία Τσιρέλη, Δέντρα και Δάση της Μέσης Γης. Μυθολογία, Συμβολισμός, Αναφορικότητα, 2018. Tο βιβλίο προλογίζει ο βιογράφος του J.R.R.Tolkien, Colin Duriez. Πρόκειται για τη μοναδική αμιγώς ελληνική μελέτη στο έργο του Καθηγητή. [Στο εξώφυλλο, το Λευκό Δέντρο της Γκόντορ.]
Τα δέντρα και το φως
Ο Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν ήταν, αναμφισβήτητα, ένας λάτρης των δέντρων. Η αγάπη του και ο σεβασμός του προς αυτά ήταν μεγάλος. Η οπτική του γι’ αυτά είναι διαφορετική από κάθε τι άλλο έχουμε δει. Δημιούργησε ζωντανά πνεύματα-δέντρα, προσωποποιώντας τέλεια τη φύση.
Όμως, φαίνεται ότι διέθετε και βαθιά γνώση. Γνώση των δέντρων στη μυθολογία, στη βοτανολογία, αλλά και επίγνωση της σημασίας τους στη ζωή μας γενικότερα. Από τον καιρό που ήταν παιδί, έπαιζε κάθε μέρα ανάμεσα στα δέντρα στην εξοχή του Sarehole (Σέρχολ) και του Warwickshire (Γουόρικσιρ). Η μητέρα του τού είχε μάθει τις χρήσεις και ιδιότητες των βοτάνων. Του άρεσε να ζωγραφίζει δέντρα, αλλά και να βρίσκεται κοντά τους. Να σκαρφαλώνει πάνω τους και να ξεκουράζεται στις ρίζες τους. Ένα περιστατικό σημάδεψε για πάντα τη ζωή του. Αγαπούσε μια γέρικη ιτιά. Μια μέρα κάποιος την έκοψε και άφησε το κούτσουρο της πεταμένο να σαπίζει. Αυτό ο Τόλκιν δεν το ξέχασε ποτέ.
Το δέντρο είναι ένα αρχετυπικό σύμβολο που ενσαρκώνει αρετές και ιδιότητες οι οποίες εξυμνήθηκαν στην αρχαία γραμματεία και εικονογραφία, και ο Καθηγητής το χρησιμοποιεί κατά κόρον ώστε να δομήσει τον κόσμο του. Η πηγή και αρχή όλων, εντοπίζεται στη χώρα της Άρντα, όπου ο Καθηγητής βάζει τη θεά Γιαβάννα, τη δότρια των καρπών και μια από τις επτά βασίλισσες των Βάλαρ, να δημιουργεί με το τραγούδι της δύο θαυμαστά δέντρα, Τελπέριον και Λάουρελιν. Ολόκληρος ο κόσμος του Καθηγητή ξεκινά με τη δημιουργία δέντρων δηλαδή. Δυστυχώς, όμως, καταστρέφονται και χάνεται το φως του κόσμου μαζί με τον θάνατό τους. Ένα φυντανάκι όμως επιζεί, διατηρώντας μέσα του την ελπίδα ότι κάποτε θα επιστρέψει η δόξα της μεγάλης εποχής.
Με τον πίνακα του Σπύρου Γελέκα, “Τελπέριον και Λάουρελιν|.
Το Λευκό Δέντρο της Γκόντορ είναι σύμβολο μεγαλοπρέπειας και δύναμης των βασιλέων. Όταν ο Άραγκορν γίνεται βασιλιάς στο τρίτο μέρος του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, ανακαλύπτει με τη βοήθεια του Γκάνταλφ ένα δεντρύλλιο του Λευκού Δέντρου της Γκόντορ, σύμβολο νίκης και φωτός. Το φως επανέρχεται μέσω του δέντρου της Γκόντορ στον κόσμο. Ο Άραγκορν Ελέσσαρ εγγυάται για μια νέα εποχή επικυρώνοντας την υπόσχεση με το Λευκό Δέντρο της Γκόντορ που διασώζει τη δόξα του Φωτεινού Βάλινορ, του παλαιού μακάριου τόπου.
Πρόκειται στην ουσία για άλλη μια ιστορία διαφύλαξης και νίκης του φωτός κατά του σκότους. Ο Τόλκιν, δημιούργησε ένα νέο μυθολογικό είδος, μια νέα πανανθρώπινη έκφραση της φύσης που στέκεται απόλυτα ισάξια δίπλα στις φωτεινότερες συλλήψεις της παγκόσμιας μυθολογίας.
Η συγγραφέας μίλησε με αφορμή την παρουσίαση του νέου της βιβλίου
Συνέντευξη στη Λεμονιά Βασβάνη
-Ποια η σχέση σας με τα έργα του Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν; Τι ξεχωρίζετε σε αυτά;
-Σε πολύ νεαρή ηλικία ήρθα σε επαφή με τον κόσμο του Καθηγητή. Κατέστη για εμένα ένας τρόπος να μελετήσω βαθύτερα τον πραγματικό κόσμο. Τα βιβλία του Τόλκιν ήταν μεν μια απόδραση από την καθημερινότητα, ωστόσο θεωρώ πως με όπλισαν με υψηλές αρετές που χρειάζεται ένας άνθρωπος στη ζωή του, όπως ακεραιότητα, ευγένεια, πίστη, επιμονή, αλλά και διορατικότητα. Ανέπτυξα, λοιπόν, μια πολύ προσωπική σχέση με τα βιβλία, καθώς τα ξεχωρίζει η ποιότητα του ίδιου του συγγραφέα που εξέφρασε μέσα στο έργο του όλο τον εσωτερικό του πλούτο, τις γνώσεις, τη φωτεινότητα του μυαλού του, την παρατήρηση των πράξεων του ανθρώπου, των μύθων, του κόσμου και της φύσης γύρω του. Παντρεύοντας μάλιστα όλα αυτά με τη μοναδική του ικανότητα και φυσική ροπή στις γλώσσες, δημιούργησε κάτι το ανεπανάληπτο που δύσκολα θα μπορέσει να συγκριθεί με άλλα έργα της Λογοτεχνίας του Φανταστικού.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο;
-Μετά το «Ιερό Δέντρο» και τη μεταπτυχιακή μου εργασία στο σύμβολο του δέντρου στη Μεσοποταμία και τη Βίβλο, η έρευνά μου προχώρησε σε πεδία που συνδέουν, αβίαστα, τους αρχαίους μύθους με τη λογοτεχνία του Φανταστικού. Οπότε άρχισα να παρατηρώ μοτίβα του δέντρου σε πολλά έργα φαντασίας, με κορωνίδα φυσικά το έργο του Τζ.Ρ.Ρ.Τόλκιν. Έτσι, μετά από πρόσκληση του Συλλόγου Φίλων Τόλκιν, «The Prancing Pony», να μιλήσω σε μια ημερίδα προς τιμήν του Καθηγητή στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης, παρουσίασα μια εργασία με το ίδιο θέμα –δέντρα και δάση της Μέσης-γης-, που αποτέλεσε και το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου.
-Πώς συνδέονται τα δέντρα και δάση της μέσης γης με τις αρχαίες μυθολογίες;
-Είναι ήδη γνωστή η επιρροή της σκανδιναβικής και κελτικής μυθολογίας στο έργο του Καθηγητή. Ωστόσο ο Τζ. Ρ.Ρ.Τόλκιν δεν ήταν μόνο γνώστης κελτικών και σκανδιναβικών μύθων, αλλά σίγουρα και Μεσοποτάμιων, αφού φαίνεται ότι εμπλέκει αρχετυπικά σύμβολα της Βίβλου και της Μεσοποταμίας στην ιστορία της Μέσης-γης.
Κατάλοιπα των μυθολογικών διηγήσεων της Μεσοποταμίας (λ.χ. ο κήπος της Εδέμ με τα δύο δέντρα, η δημιουργία του ανθρώπου, ο κατακλυσμός), διακρίνονται στα κείμενα των διηγήσεων της Παλαιάς Διαθήκης. Από εκεί, τη Βίβλο δηλαδή, διαδόθηκαν σε όλη τη γραμματεία του κόσμου, ώσπου έφτασαν μέχρι τη σύγχρονη λογοτεχνία φαντασίας, σε μια εκ νέου αφήγηση των πανανθρώπινων αρχαίων μύθων.
Επομένως, δεδομένου του ότι ο συγγραφέας μελέτησε τις Γραφές και τις αντίστοιχες διηγήσεις εις βάθος και ως πιστός αλλά και ως καθηγητής, ήταν φυσικό να συμπεριλάβει μοτίβα που φέρουν ομοιότητες προς τις διηγήσεις αυτές, ιδιαιτέρως όσον αφορά τη Δημιουργία. Δεσπόζοντα ρόλο, μάλιστα, έβαλε να παίξουν το δέντρο και το δάσος. Η ιστορία της Μέσης-γης ξεκινά και τελειώνει με ένα δέντρο, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη Βίβλο (βλ. δέντρα Εδέμ, δέντρο της ζωής στην Αποκάλυψη, Σταυρός του Κυρίου). Τα δύο δέντρα φυτρώνουν με το τραγούδι της Γιαβάννα, στον μακάριο τόπο της Άρντα, μεσολαβεί ένα μεγάλο διάστημα μαχών και πάλης να επιβιώσουν ώσπου, στο τέλος, ένας ήρωας, ένας -πρόθυμος να θυσιαστεί- “μεσσίας”, έρχεται να επαναφέρει τη δόξα των δέντρων, το φως, τη δικαιοσύνη, να πατάξει το σκότος και να αποκαταστήσει τη διασαλευθείσα τάξη. Πολλές άλλες, ωστόσο, είναι οι αντιστοιχίες μεταξύ δέντρων του Μύθου και της Μέσης-γης, που θα ανακαλύψει κάποιος μόνο αν διαβάσει το βιβλίο.
-Τι θα λέγατε σε κάποιον αν έπρεπε να περιγράψετε το βιβλίο σας;
-Το βιβλίο -όπως έχει σημειώσει και ο ίδιος ο βιογράφος του Τόλκιν, Colin Duriez, που υπογράφει την εισαγωγή- μας εισάγει εντελώς νέο πεδίο έρευνας και ανακάλυψης άγνωστων πτυχών του έργου του Καθηγητή. Ο αναγνώστης μεταφέρεται σε έναν κόσμο συμβόλων, εικόνων, μύθων, μοτίβων και αρχετύπων, βαθιά ριζωμένων στην ανθρώπινη σκέψη και φαντασία. Το δέντρο, έχει έναν καθόλα ζωτικό ρόλο σε αυτό το γοητευτικό μωσαϊκό. Απαραίτητες είναι κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις σχετικά με το Σιλμαρίλλιον και τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών κυρίως, για κάποιον που θέλει να παρακολουθήσει καλύτερα την παρούσα μελέτη. Επαρκείς, είναι οι πληροφορίες που δίδονται για τα μυθολογικά μοτίβα και τις διηγήσεις της αρχαίας Μεσοποταμίας στις οποίες -ενδεχομένως- δύσκολα έχει πρόσβαση ο μέσος αναγνώστης.
Μια σύντομη μελέτη, βέβαια, δεν επαρκεί για να παρουσιαστεί επαρκώς το εύρος των διηγήσεων που πλαισιώνουν το μεγάλο θέμα της σχέσης της μυθολογίας με τη λογοτεχνία του Τόλκιν, ούτε φυσικά να καλύψει το τεράστιο έργο του Καθηγητή και λεπτομέρειες του κόσμου του. Οπότε, προσκαλώ και προκαλώ τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη να ξεκινήσει τη δική του περαιτέρω έρευνα, για την οποία εύχομαι το παρόν βιβλίο να αποτελέσει κίνητρο και γόνιμη βάση.
-Υπηρετείτε τη λογοτεχνία του φανταστικού και είστε από τα ιδρυτικά μέλη του φεστιβάλ Fantasmagoria. Το τελευταίο διάστημα υπάρχει ένα μεγαλύτερο ρεύμα ως προς αυτό το κομμάτι της λογοτεχνίας; Γιατί και πόσο έχουν επηρεάσει ξένοι συγγραφείς και η μεταφορά βιβλίων σε ταινίες;
-Αν και υπάρχουν μεγάλοι θεμελιωτές του είδους στην Ελλάδα του 20ου αιώνα όπως οι Πανώριος, Μπαλάνος, Φλωράκης, Βουτυράς κ.ά., το ευρύτερο ελληνικό κοινό είναι η αλήθεια ότι γνώρισε το είδος, όπως λέτε κι εσείς, κυρίως από τον ξένο κινηματογράφο και το διαδίκτυο, αλλά και τη μεταφρασμένη λογοτεχνία φαντασίας που πολλοί εκδοτικοί οίκοι φέρνουν τα τελευταία χρόνια στην ελληνική αγορά. Φεστιβάλ Φαντασίας σε Θεσσαλονίκη, Αθήνα και αλλού, βοηθούν στη διάδοση του είδους, ωστόσο θεωρώ πως η σωστή ενημέρωση και παιδεία πάνω στη σοβαρή λογοτεχνία του φανταστικού θα πρέπει να είναι έργο της εκπαίδευσης και της αναγνωστικής και συγγραφικής παιδείας γενικότερα, έτσι ώστε να φτάσουμε στο σημείο να δημιουργήσουμε συνειδητά ένα σοβαρό, εγχώριο φάντασυ.
Οι φωτογραφίες είναι από την ομιλία για το βιβλίο στο πλαίσιο στο πλαίσιο της εικαστικής έκθεσης του Σπύρου Γελέκα, Tales from Middle-Earth στη Govedarou ART Gallery.
Η συγγραφέας μίλησε μαζί μας λίγο πριν την έναρξη του σεμιναρίου συγγραφής παραμυθιού
Της Λεμονιάς Βασβάνη
Είναι άραγε εύκολο να γράψει κανείς ένα παραμύθι; Και τι πρέπει να διαθέτει το κείμενό του για να τραβήξει το ενδιαφέρον των αναγνωστών; Μιλήσαμε με την συγγραφέα και Υπ. Διδάκτωρ Θεολογίας στο ΑΠ.Θ. κυρία Ευλαμπία Τσιρέλη για αυτό το λογοτεχνικό είδος με αφορμή το «Σεμινάριο Συγγραφής Παραμυθιού» που ετοιμάζει.
“Οι βασικοί νόμοι του παραμυθιού”, “Παραδοσιακό και σύγχρονο παραμύθι” και “Οι ευθύνες του σύγχρονου παραμυθά” είναι κάποιες μόνο από τις ενδιαφέρουσες θεματικές που αναλύονται.
«Το παραμύθι, ως λογοτεχνικό είδος, το κατατάσσω στο υψηλότερο επίπεδο, δηλαδή έχει τον μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας, σε αντίθεση με την άποψη που επικρατεί», δήλωσε η κυρία Τσιρέλη απαντώντας στις ερωτήσεις μας. Και εξήγησε: «Πάρα πολλοί παράγοντες θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από τον υποψήφιο παραμυθά ώστε να γράψει ένα πραγματικά καλό παραμύθι. Δεν φτάνει μόνο η αγάπη μας για τα παιδιά και κάθε καλή πρόθεση. Χρειάζεται σωστή γραφή και βαθιά μελέτη του είδους αλλά και της παιδικής ψυχοσύνθεσης. Μερικοί από τους δομικούς αυτούς παράγοντες είναι η ηλικία στην οποία απευθυνόμαστε, που θα πρέπει να οριστεί πριν ξεκινήσουμε να γράψουμε. Έπειτα, προσαρμόζουμε τη γλώσσα, το θέμα, την προσέγγιση, τον ήρωα, την έκταση και, βέβαια, την εικονογράφηση».
Ποια είναι τα δικά της αγαπημένα παραμύθια; «Τα παραμύθια του Όσκαρ Ουάιλντ θα έλεγα, όπως ο Ψαράς και η Ψυχή του, ο Ευτυχισμένος Πρίγκηπας, το Αηδόνι και το Τριαντάφυλλο, ο Αστρογεννημένος. Μεγάλωσα με μια συλλογή του που χαράχθηκε έντονα στη μνήμη μου, πιθανότατα λόγω του έντονου στοιχείου του μαγικού ρεαλισμού σε συνδυασμό με την πλουμιστή γλώσσα. Συνεχίζω να αγαπάω πολύ τον Ουάιλντ», σημείωσε.
Όσο για το τι ξεχωρίζει στο σεμινάριο και γιατί θα έπρεπε κάποιος να το παρακολουθήσει ανέφερε τα εξής: «Το σεμινάριο ξεχωρίζει λόγω των απαιτητικών ασκήσεων και των πειραματισμών που βοηθούν τον υποψήφιο να κατανοήσει το βάθος και την έκταση του θέματος. Η προσέγγιση είναι πάντα βιωματική και δίνω βάση στη συνεργασία των συμμετεχόντων.
Ο υποψήφιος θα έρθει για να μάθει αναλυτικά όλα τα παραπάνω που σας είπα, για να καταρρίψει μύθους όπως τα “παραμύθια για μεγάλους”, και “τα παραμύθια για όλους”, να κατανοήσει την ευθύνη του σύγχρονου παραμυθά που απευθύνεται σε ένα παιδί του 21ου που δύσκολα ενθουσιάζεται και, φυσικά, για να διασκεδάσει!»
ONLINE ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ με πρακτική άσκηση.
Ιστορία του Παραμυθιού
Ανάλυση δομής και χαρακτηριστικών του
Evlampia Τsireli 