Σαν σήμερα, στις 21 Σεπτεμβρίου, το 1937, εκδόθηκε η αρχή του έργου του αγαπημένου μας Καθηγητή, το «Χόμπιτ».

Βιογραφικά στοιχεία και χρονικό της έκδοσης

Ο Τζον Ρόλαντ Ρούελ Τόλκιν (3 Ιανουαρίου 1892 – 2 Σεπτεμβρίου 1973)  ήταν συγγραφέας, γλωσσολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς και της Οξφόρδης, λεξικογράφος για το Oxford English Dictionary, και μεταφραστής βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης.

Νωρίς έχασε τον πατέρα του. Την πρώτη παιδική του ηλικία της έζησε στις εξοχές του Γουόρικσάιρ, όπου γνώρισε και αγάπησε τη φύση χάρη στη μητέρα του η οποία του έμαθε τα πάντα για τα βότανα και τα δέντρα. Το μόνο που δεν αγαπούσε πολύ, ήταν οι αράχνες. Είχε ιδιαίτερη αδυναμία στα δέντρα και ένα περιστατικό με το κόψιμο ενός γέρικου δέντρου τον σημάδεψε για πάντα.  (για περισσότερα βλ. Δέντρα  και Δάση της Μέσης Γης, Μυθολογία, Συμβολισμός, Αναφορικότητα, Ευλαμπία Τσιρέλη)

Όταν αυτός και τα αδέρφια του έχασαν και την πολυαγαπημένη τους μητέρα, την κηδεμονία τους ανέλαβε ο Καθολικός ιερέας και οικογενειακός φίλος,  Φράνσις Μόργκαν. Μαζί του ο Τόλκιν ήρθε σε επαφή με τη Βίβλο την οποία γνώριζε σύντομα πολύ καλά. Αργότερα, η στενή του φιλία με τον Κλάιβ Στέιπλ Λιούις θα τον οδηγήσει σε όμορφες σχετικές συζητήσεις.

Όταν στην εφηβεία άφησε την εξοχή και μετέβη στο βιομηχανικό κέντρο της πόλης, η εμπειρία τον σημάδεψε ανεξίτηλα. Η μετάβαση αυτή σχεδόν τον σόκαρε, κάτι που είναι  προφανές σε όλο το μετέπειτα συγγραφικό του έργο.

Διέπρεψε στις γλώσσες. Διδάχθηκε Λατινικά, Ελληνικά, Αγγλο-σαξωνικά, Μέσα Αγγλικά, αλλά και τις γλώσσες της Γραφής. Σπούδασε στο κολλέγιο Έξετερ της Οξφόρδης, όπου μελέτησε τους κλασσικούς, Παλαιά Αγγλικά, τευτονικές γλώσσες, Ουαλικά και Φινλανδικά. Εκεί έκανε και τις πρώτες του απόπειρες να δημιουργήσει δικές του γλώσσες, που στέφθηκαν με μεγάλη επιτυχία αφού είχε ένα αξιοθαύμαστο φυσικό ταλέντο.

Μια μελανή περίοδος της ζωής του ξεκίνησε όταν κατατάχθηκε στον στρατό, στους Τυφεκιοφόρους του Λάνκασιρ. Λίγο πριν φύγει για τα μέτωπα της Γαλλίας, παντρεύτηκε τη μοναδική αγάπη της ζωής του και παντοτινή μούσα του, Ήντιθ Μπρατ. Στη Μάχη του Σωμ σχεδόν όλοι οι φίλοι του σκοτώθηκαν. Στα χαρακώματα έχει ήδη ξεκινήσει τη δημιουργία της Μέση Γης, γράφοντας ένα μικρό διήγημα με τίτλο «Η Πτώση της Γκόντολιν».

Μετά τον στρατό προσλήφθηκε ως λεξικογράφος για το Oxford English Dictionary. Παράλληλα, άρχισε να δουλεύει σοβαρά πάνω στη δημιουργία των γλωσσών που είχε φανταστεί ότι μιλούσαν τα Ξωτικά και τις οποίες βάσισε στα Φινλανδικά και τα Ουαλικά.  Το 1920 διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς ενώ, πέντε χρόνια αργότερα, το 1925 πήρε τη θέση του διδάκτορα Αγγλο-σαξωνικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Παρέμεινε εκεί για 30 χρόνια, μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1955. Στην Οξφόρδη ανέπτυξε με τον C. S. Lewis μια ισχυρή φιλία. Μελέτησαν και έγραψαν μαζί, συζήτησαν για ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί (βλ. Tolkien and C.S. Lewis: The Gift of Friendship, by Colin Duriez).

Εκείνη την περίοδο όμως συνέβη ίσως το πιο καθοριστικό γεγονός της ζωής του. Διορθώνοντας διαγωνίσματα, χωρίς να το συνειδητοποιήσει, έγραψε σε ένα κομμάτι χαρτί: «Σε μια τρύπα στο έδαφος ζούσε ένας Χόμπιτ». Δεν έγραψε τίποτα περισσότερο εκείνη τη στιγμή. Αργότερα, θέλοντας να εξηγήσει στον εαυτό του τι είναι ένας Χόμπιτ, ξεκίνησε να γράφει μια ιστορία. Αρχικά την είπε σαν παραμύθι στα παιδιά του, μετά τη διάβασε στους φίλους του.

Μια οικογενειακή φίλη, η Ελέιν Γκρίφιθς, διάβασε επίσης την ιστορία. Όταν αργότερα έπιασε δουλειά στον εκδοτικό οίκο George Allen & Unwin, αποκάλυψε την ύπαρξη της ιστορίας στη Σούζαν Ντάγκναλ, η οποία στα τέλη του 1936 ζήτησε από τον Τόλκιν να διαβάσει το ημιτελές χειρόγραφο. Αυτός δέχτηκε και της το έδωσε. Έτσι, εντυπωσιασμένη, του πρότεινε να το ολοκληρώσει. Όταν ο Τόλκιν το ολοκλήρωσε, εκείνη παρουσίασε το βιβλίο στον εκδότη Stanley Unwin, ο οποίος ζήτησε από τον 10χρονο γιο του, Ράινερ, να γράψει μια κριτική. Ο Ράινερ έγραψε μια τόσο ενθουσιώδη κριτική για το βιβλίο, ώστε τελικά αποφασίστηκε η δημοσίευση του «Χόμπιτ» από τους Allen & Unwin.

Το βιβλίο εκδόθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1937. Ήταν εικονογραφημένο, με πολλά ασπρόμαυρα σχέδια από τον ίδιο τον Τόλκιν. Η αρχική εκτύπωση βγήκε σε 1.500 αντίγραφα που ξεπουλήθηκαν μέχρι το Δεκέμβριο με διθυραμβικές κριτικές. Ο εκδοτικός οίκος Houghton Mifflin στη Βοστόνη και τη Νέα Υόρκη ετοίμασε την αμερικανική έκδοση που εκδόθηκε στις αρχές του 1938. Η επιτυχία του «Χόμπιτ» φυσικά έκανε τους εκδότες να ζητήσουν από τον Καθηγητή μια συνέχεια.

Ξεκινώντας λοιπόν τη συγγραφή του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» και τον εμπλουτισμό της Μέσης Γης αναφορά στην οποία είχε γίνει ήδη φυσικά στο «Χόμπιτ», άρχισε να αναθεωρεί σημαντικά το σημείο της ιστορίας του «Χόμπιτ» που είχε να κάνει με τον Μπίλμπο και το Γκόλουμ προκειμένου να συνδυάζεται καλύτερα με τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών». Η συγγραφή του «Άρχοντα» διήρκεσε σχεδόν 17 χρόνια. Τελικά εκδόθηκε τμηματικά, σε τρεις τόμους, το 1954 και το 1955.  Έτσι ο Τόλκιν ξεκίνησε να αξιοποιεί πολλά κομμάτια του κόσμου του και να συνθέτει το «Σιλμαρίλλιον» που είναι στην ουσία η μυθολογία και κοσμογονία του.

Σήμερα, η πρώτη εκτύπωση της πρώτης αγγλικής έκδοσης του «Χόμπιτ» πωλείται πάνω 10.000 δολάρια, ενώ εκδόσεις που φέρουν την υπογραφή του συγγραφέα συνήθως πωλούνται πάνω από 100.000 δολάρια.

Υπάρχουν 50 τουλάχιστον αγγλόφωνες εκδόσεις του «Χόμπιτ», ωστόσο το κείμενο σε όλες μένει γενικά πιστό στην πρώτη έκδοση των Allen & Unwin, τον καιρό της πρώτης δημοσίευσης. Έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από σαράντα γλώσσες.

Ο Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν πέθανε σε ηλικία 81 ετών, στις 2 Σεπτεμβρίου 1973 (για βιογραφία βλ. J.R.R. Tolkien: The Making of a Legend, Colin Duriez. Ελληνική μετάφραση εκδ. Κέδρος). Αλλά αυτό δεν σήμανε και το τέλος της Μέσης Γης. Ο γιος του, Κρίστοφερ, συνέχισε το έργο του, συγκεντρώνοντας και ταξινομώντας τα κείμενα του πατέρα του. Εξέδωσε το «Σιλμαρίλλιον» το 1977.

Το βιβλίο

Το «Χόμπιτ» τοποθετείται χρονικά μεταξύ της εποχής των Μαγικών Πλασμάτων (faerie) και της Κυριαρχίας των Ανθρώπων, σε ένα κομβικό μεταίχμιο δηλαδή. Ενσαρκώνει όλα τα ιδανικά του συγγραφέα. Ένας συγγραφέας θα ήθελε να είναι ξωτικό ή πολεμιστής ή Άρχοντας, αλλά ο Τόλκιν μάλλον θα ήθελε να είναι Χόμπιτ. Αν ήμασταν όλοι Χόμπιτ στην ιδιοσυγκρασία, ο κόσμος θα ήταν καλύτερος.

Οι Χόμπιτ είναι «συγγενείς» με τους Ανθρώπους, για την ακρίβεια ένα «παρακλάδι» των ανθρώπων. Έχουν τις ίδιες ικανότητες, δυνατότητες και αδυναμίες με τους «Μεγάλους Ανθρώπους». Μιλούν καλά τις γλώσσες τους, αν και με το δικό τους τρόπο. Αδιαφορούν για εξουσία και πλούτη και απεχθάνονται κάθε είδος πολύπλοκης μηχανής. Είναι λάτρεις της βουκολικής και απλής ζωής και έχουν στενή σύνδεση με τη φύση. Μπορούν να «εξαφανίζονται» και να κινούνται αθόρυβα. Είναι ντροπαλοί και φιλήσυχοι, ωστόσο όταν καλούνται να υπερασπιστούν το δίκαιο ένα ξεχασμένο περιπετειώδες τους κομμάτι ξυπνάει. Αγαπούν ιδιαίτερα το καλό και άφθονο φαγητό, τις καλλιέργειες, την μπύρα και την κοινωνικοποίηση. Λατρεμένη τους συνήθεια είναι το κάπνισμα του πιπόχορτου. Οι Χόμπιτ του Σάιρ δίνουν δώρα την ημέρα των γενεθλίων τους αντί να λαμβάνουν και αυτό υποδηλώνει την τόσο δοτική τους φύση. Πολλές είναι οι προσωπικές προτιμήσεις και αγάπες του Καθηγητή στην ιδιοσυγκρασία του Χόμπιτ, η σύνδεση με τη ζωή του στην εξοχή και τη φιλήσυχη φύση του.

Συχνά λέγεται πως το «Χόμπιτ» είναι μια παραβολή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Τόλκιν δεν έχει δηλώσει ανοιχτά κάτι τέτοιο, όμως είναι σχεδόν απίθανο να μην επηρεάστηκε από τα βιώματά τος. Εξάλλου είναι γνωστός ο μηχανισμός της δημιουργίας που θέλει τον καλλιτέχνη να μετουσιώνει το σκοτάδι σε τέχνη.  Όπως και ο κεντρικός ήρωας, έτσι και ο Καθηγητής τότε είχε αφήσει την αγαπημένη του γυναίκα και το σπίτι του για να πολεμήσει σε φονικές μάχες και να αντιμετωπίσει τις βιομηχανικές «αράχνες» των φόβων του.

Όμως οι Χόμπιτ δεν είναι πάντα καλοί. Έχουν αδυναμίες και βρίσκονται πολύ κοντά στην ανθρώπινη φύση. Το Γκόλουμ, ένας αλλοιωμένος, σχεδόν μεταλλαγμένος Χόμπιτ αποτελεί το αρνητικό καθρέφτισμα του καλοκάγαθου και αγνού Χόμπιτ που γνωρίζουμε. Ο Τόλκιν τολμά να καταδείξει το σκοτάδι της ανθρώπινης υπόστασης που μεταμορφώνει τον άνθρωπο. Το Γκόλουμ, που δεν έχει εαυτό, που έχει διχαστεί, που ονομάζεται «το», έχει δηλητηριαστεί από την απληστία, που δηλώνεται με το δαχτυλίδι. Η σκοτεινή πλευρά κάθε πλάσματος. Η απληστία παίζει κύριο ρόλο στο μυθιστόρημα και είναι η δύναμη που έλκει τους ήρωες προς το σκοτάδι της Μόρντορ.

Βασικό θέμα από την πρώτη μέρα δημιουργίας του σύμπαντος του Τόλκιν μέχρι το τέλος είναι η προαιώνια μάχη του φωτός με το σκότος, και ο αγώνας των ηρώων να διαφυλάξουν το φως, ερχόμενοι αντιμέτωποι όμως όχι μόνο με το γενικότερο σκοτάδι αλλά και με το σκοτάδι μέσα τους, όπου η σύγκρουση είναι και πιο σφοδρή.

Αναγνωστικό κοινό

Ξεκινώντας κανείς με το «Χόμπιτ» και προχωρώντας στον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών», μελετώντας παράλληλα το Σιλμαρίλλιον -όχι ως λογοτεχνία αλλά όπως θα μελετούσε κανείς μια μεγάλη μυθολογική δομή με τα όλα της-, κατανοεί το μεγαλείο αυτού του έργου και το πόσο επίκαιρο είναι σε κάθε εποχή, πόσο διαχρονικό και απολαυστικά διδακτικό.

Χόμπιτ για παιδιά από 13, Άρχοντας στα 16-17, Σιλμαρίλλιον μετά τα 18-20 θα έλεγα, σε πιο ώριμη ηλικία για να μπορεί το άτομο να κάνει και κάποιες αντιστοιχήσεις σε παγκόσμιες μυθολογίες και θρησκείες.

Διαβάστε: Δέντρα και Δάση της Μέσης Γης, Ευλαμπία Τσιρέλη.

©Ευλαμπία Τσιρέλη